Uwalnianie potencjału otwartych przestrzeni do nauki

Nowa szkoła Hyllievång w Malmö zdecydowała się na rozwiązanie będące swoistego rodzaju połączeniem klas lekcyjnych, otwartych przestrzeni przypominających ulice oraz małych sal do ćwiczeń.  Poznajcie nauczyciela, architekta i naukowca i dowiedzcie się, co mają do powiedzenia temat projektowania nowoczesnych szkół.

Fredrik Andersson, nauczyciel edukacji przedszkolnej oraz sztuki, oprowadza nas po nowo wybudowanej szkole Hyllievång. Naszą wycieczkę rozpoczynamy od przestrzeni otwartej, której jedną z części stanowi kuchnia. Układ przestrzenny został zaprojektowany z myślą o utworzeniu kilku „stref pracy”, z których każda składa się z sześciu klas, różnej wielkości sal lekcyjnych i pokojów dla personelu.

„Takie rozmieszczenie pozwala nam pracować wspólnie jako zespół i zachować spójność pomiędzy nauczanymi przedmiotami. Mniejsze przestrzenie są przeznaczone do prowadzenia różnych lekcji, np. matematyki, zajęć z języków obcych lub informatyki” – wyjaśnia Fredrik,

który posiada duże doświadczenie w pracy w różnych środowiskach nauczania i projektowaniu pomieszczeń w oparciu o charakterystykę uczniów i specyfikę ćwiczeń. Fredrik podkreśla znaczenie przystosowania przestrzeni edukacyjnej do potrzeb uczniów, uwzględniając przy tym ich pomysły.

„My, dorośli mamy w zwyczaju odgórnie decydować o przeznaczeniu danego pomieszczenia. Potem przychodzą dzieci i wykorzystują salę całkowicie odmiennie”.

Inaczej niż w innych szkołach

Gdy wchodzimy do jednej z sal lekcyjnych, trudno nie zwrócić uwagi na doskonałą absorpcję dźwięku. Jedna z dłuższych ścian została przeobrażona w olbrzymią tablicę ogłoszeń, która w rzeczywistości jest absorberem dźwięku.  Obłożenie ścian materiałami dźwiękochłonnymi daje doskonałe wyniki tłumienia i pozwala stworzyć spokojną atmosferę sprzyjającą koncentracji.

„W porównaniu z innymi szkołami, w których pracowałem, różnica jest znacząca. W jednej z takich sal bez problemu śpiewać może cała klasa”.

Każda sala może pomieścić 30 dzieci. W przypadku konieczności pracy nad różnymi zadaniami, mogą przejść do innych sal lub przestrzeni sprzyjającym koncentracji lub pracy grupowej, w zależności od potrzeb. Jako nauczyciel sztuki, Fredrik podkreśla znaczenie ruchu i przestrzeni, zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz.

„Przykładowo, moja grupa przedszkolna uczyła się o drzewach oraz jak rozrost słojów określa wiek drzewa. Następnie dzieci uformowały okręgi, żeby lepiej zilustrować tę koncepcję. A to wymaga przestrzeni”.

Mnóstwo innowacyjnych rozwiązań

Boisko szkolne w Hyllievång zostało podzielone na mniejsze strefy, w których można wykonywać cały szereg różnych aktywności. Są tu huśtawki, drabinki do wspinania się, boisko do koszykówki, boisko wielofunkcyjne do piłki nożnej i innych gier, boisko do unihokeja, stoły do ping-ponga, piaskownica do skoku w dal oraz bieżnia. Wzdłuż ścian budynków znajduje się ciąg ławeczek dla tych, którzy lubią sobie spokojnie posiedzieć. Zamiast płotu granicę boiska wyznacza ciek wodny, który można też wykorzystać na lekcjach dotyczących zrównoważonego rozwoju i innych tematów związanych z wodą. Dodatkowym atutem są tarasy dachowe na trzecim i ostatnim piętrze, które są wykorzystywane do zajęć na świeżym powietrzu.

Szkoła Hyllievång kryje w sobie jeszcze kilka innych innowacyjnych rozwiązań. W budynku nie ma żadnych ukrytych pomieszczeń ani kątów, w których znęcanie się nad słabszymi mogłoby umknąć uwadze personelu. Kable, przewody wentylacyjne i rury kanalizacyjne są częściowo widoczne za szybą, co można wykorzystać do celów edukacyjnych. Na dachu zainstalowano panele słoneczne, a ilość generowanej przez nie energii jest wyświetlana na ekranie przy wejściu.

Mniej uwagi poświęcone klasom

Przetarg na zaprojektowanie szkoły Hyllievång wygrało biuro architektoniczne Liljewall Arkitekter, które zaproponowało koncepcję szkoły przyszłości o konstrukcji domu pasywnego. Stefan Östman, główny twórca projektu, specjalizuje się w projektowaniu obiektów edukacyjnych. Jego zdaniem, należy mniej uwagi poświęcić klasom jako głównego miejsca do nauki.

„Nauczyciele są wciąż silnie przywiązani do koncepcji tradycyjnych sal lekcyjnych o powierzchni 60 metrów kwadratowych, mogących pomieścić 30 uczniów. Wzorzec ten pochodzi z XVIII wieku i opiera się na komunikacji jednokierunkowej. W dzisiejszym świecie cyfrowym musimy szukać zupełnie nowych sposobów pracy”.

Stefan zwraca uwagę na fakt, iż wszyscy uczniowie są rzadko w tym samym czasie obecni w jednej sali.

„Pomysł, by każda klasa miała swoją własną salę lekcyjną to marnowanie przestrzeni. Był to jednak jeden z wymogów szkoły Hyllievång, więc wydzieliliśmy z otwartej przestrzeni kilka ,stref pracy’.

Znaczenie dźwięku i oświetlenia

Otwarte przestrzenie stanowią poważne wyzwanie dla akustyki, której nie sprzyjają też zastosowane w szkole Hyllievång duże połacie szkła.

„Ważne, aby stworzyć wrażenie otwartości i zbudować przyjemne otoczenie, w którym wszyscy nawzajem się widzą. Równocześnie, niezwykle ważną kwestią jest dobre środowisko akustyczne” – wyjaśnia Stefan.

„Sufit akustyczny nie wystarczy – niezbędne jest też zamontowanie absorberów na ścianach. Sufity muszą posiadać odpowiednie parametry tłumienia dźwięku oraz muszą być zainstalowane w odpowiedniej odległości od stropu”.

Jakość tłumienia dźwięku można też zoptymalizować poprzez odpowiednią aranżację przestrzeni. Nie ma tu wielu prostych ścian. Małe pokoje rozbijają przestrzeń, a część pomieszczenia jest oddzielona ekranem od strefy kuchennej.

„Sądzę, że ekrany należy stosować częściej, zarówno w celu poprawy akustyki jak i stworzenia bardziej elastycznej przestrzeni” – mówi Stefan.

Zaangażowanie kierownictwa i nauczycieli

Jak więc wprowadzać koncepcję ILE, opartą na modelu „Activity Based Learning”, w środowiskach, w których panuje silnie zakorzeniona tradycja nauczania w zwykłych salach? Bodil Bøjer, naukowiec z Królewskiej Duńskiej Akademii Sztuk, Uczelni Architektonicznej w Kopenhadze, prowadzi badania dotyczące innowacyjnych środowisk nauczania (ILE) oraz jak środowisko fizyczne może wspomagać proces nauczania. Bodil wierzy, że sam projekt nie jest podstawowym wyznacznikiem sukcesu – najważniejsze jest zaangażowanie kierownictwa i nauczycieli w tworzenie danego projektu.

„Nauczyciele są bardzo przyzwyczajeni do zamkniętych klas. Nie można budować nowych budynków, ani ich modernizować w oparciu o tak nowatorski projekt i oczekiwać, że wszystko zadziała z automatu. Równocześnie musi się dokonać zmiana kulturowa. Największym wyzwaniem jest zdobycie się na odwagę i zainwestowanie w projekt nowoczesnej szkoły”.

Nowa rola nauczycieli

Bodil zaznacza, że zaangażowanie nauczycieli powinno mieć miejsce już od fazy projektowania, a zarząd szkoły i konsultanci powinni ze zrozumieniem podchodzić do potrzeb i argumentów nauczycieli.

„Rola nauczycieli zmieni się o 180 stopni. Mówimy tu o przejściu z modelu skoncentrowanego na nauczycielu na model, w którym w centrum zainteresowania jest uczeń. W innowacyjnym środowisku nauczania nauczyciel pełni bardziej rolę koordynatora”.

Projekty środowiska ILE mogą się od siebie różnić, w zależności od przyjętych metod nauczania. Elementem wspólnym jest możliwość wyboru różnych stref nauczania, dostosowanych do specyfiki danej aktywności i potrzeb dzieci.

„Uczniowie korzystają na możliwości wyboru przestrzeni dostosowanej do ich potrzeb. Tradycyjne sale lekcyjne z identycznymi biurkami i krzesłami są mało zróżnicowane.''

Bodil nie spodziewa się jednak, że tradycyjne klasy znikną ze szkół całkowicie.

„W szkołach zawsze będzie potrzebna przestrzeń, w której prowadzone będą zajęcia o charakterze instruktażowym”.

Pojawia się jednak coraz większy nacisk na wprowadzanie modelu nauczania opartego na współpracy (collaborative learning) oraz świadomość potrzeby tworzenia przestrzeni, która to umożliwi. Obserwujemy także rosnące zapotrzebowanie na inne, mniej formalne środowiska nauczania, poza tradycyjnymi salami lekcyjnymi. Nauczyciel i uczniowie muszą mieć możliwość wyboru gdzie, kiedy i z kim się uczyć.

„Nieformalne środowiska nauczania odgrywają kluczową rolę podczas fazy przejściowej. Zachęcają bowiem uczniów do podjęcia większej odpowiedzialności, budują pewność siebie i sprawiają, że uczniowie bardziej się angażują w naukę. Przestrzenie nieformalne są bardziej elastyczne i można je dostosowywać do różnych rodzajów aktywności” – podsumowuje Bodil.

Tekst: Lars Wirtén  

Zdjęcia: Teddy Strandqvist