Onderwijsruimtes optimaal benutten

De nieuwe Hyllievång  School in Malmö koos een oplossing die klaslokalen, open ruimtes en kleine activiteitenruimtes combineert. Maak kennis met een leerkracht, een architect en een onderzoeker en hoor hun mening over het ontwerpen van moderne scholen. 

Fredrik Andersson, kleuterleerkracht en dramadocent, leidt ons rond op de nieuwe Hyllievångschool. We starten de rondleiding in een van de open ruimtes met keukenblok. De indeling is gebaseerd op een aantal “teamruimtes”, die bestaan uit zes klaslokalen, groepsruimtes van verschillende afmetingen en personeelsruimtes.

“In deze opzet kunnen we samenwerken als team en de consistentie tussen de verschillende vakken handhaven. De kleinere ruimtes zijn bedoeld voor verschillende vakken, bijvoorbeeld wiskunde, talen of IT”, vertelt Fredrik.

Hij heeft veel ervaring in het werken met leeromgevingen en het indelen van ruimtes op basis van het karakter van leerlingen en de uit te voeren taken. Fredrik benadrukt het belang van aanpassing van de lesruimtes aan de behoeften en wensen van de leerlingen.

“Als volwassenen willen we graag vooraf plannen en bepalen hoe iedere ruimte gebruikt moet worden. Maar kinderen kunnen de ruimte vervolgens totaal anders gaan gebruiken.”

Groot verschil met andere scholen

Als we een van de groepsruimtes betreden, is het effect van de geluidsabsorptie duidelijk merkbaar. Een van de lange wanden wordt gebruikt als groot prikbord en is eigenlijk een geluidsabsorber. Kamerbreed tapijt dempt het geluid nog verder en geeft een gevoel van rust en concentratie.

“Ik merk een enorm verschil vergeleken met andere scholen waar ik heb gewerkt. In een van dit soort klaslokalen kan een hele klas zonder problemen samen zingen.”

Ieder klaslokaal biedt ruimte aan 30 kinderen. Tijdens het werken aan hun verschillende taken kunnen ze zelf kiezen voor een ander lokaal of een andere ruimte om zich te concentreren of samen te werken met anderen. Als dramadocent benadrukt Frederik het belang van beweging en ruimte, zowel binnen als buiten.

“Mijn kleuterklas kreeg bijvoorbeeld een les over bomen en leerde hoe je aan de jaarringen kunt zien hoe oud een boom is. We lieten de kinderen cirkels maken om hierin meer inzicht te krijgen. Daar is ruimte voor nodig.”

Veel innovatieve oplossingen

Het schoolplein van de Hyllievångschool is opgedeeld in kleinere stukken om ruimte te bieden aan verschillende vormen van beweging en activiteiten. Er zijn schommels, klimrekken, een basketbalveld, een multifunctioneel terrein voor voetbal en andere spellen, een floorballveld, een tafeltennistafel, een verspringbak en een atletiekbaan. Langs het gebouw zijn diverse zitjes beschikbaar om even tot rust te komen. In plaats van een hek is het schoolplein omgeven door een ondiepe watergreppel, die ook gebruikt kan worden om meer te leren over duurzaamheid en andere watergerelateerde onderwerpen. Daarnaast worden de dakterrassen op de derde en bovenste verdieping van het gebouw gebruikt als buitenleslokaal.

De Hyllievångschool beschikt over diverse andere innovatieve oplossingen. Het gebouw kent eigenlijk geen verborgen ruimtes of hoekjes waar kinderen stiekem gepest zouden kunnen worden. Kabels, ventilatiebuizen en waterafvoeren zijn gedeeltelijk zichtbaar achter glas, zodat deze kunnen worden ingezet tijdens de lessen. Het dak is voorzien van zonnepanelen. De elektriciteitsproductie is te zien op een display bij de ingang van de school. 

Minder focus op klaslokalen

Architectenbureau Liljewall Arkitekter won het contract voor het ontwerpen van de Hyllievångschool met hun concept voor een toekomstgerichte school in een passief gebouw. Stefan Östman, hoofdarchitect van het project, is specialist op het gebied van leeromgevingen. Hij is een sterke voorstander van minder focus op klaslokalen als belangrijkste onderwijsruimte.

“Leerkrachten houden nog steeds vast aan het idee van traditionele klaslokalen van 60 vierkante meter voor 30 leerlingen. Deze opzet stamt uit de 18e eeuw en is gebaseerd op eenrichtingscommunicatie. In de digitale wereld van nu moeten we totaal nieuwe manieren van werken ontwikkelen.”

Stefan zegt dat het zelden voorkomt dat alle leerlingen zich samen in één ruimte bevinden.

“Een eigen klaslokaal voor iedere klas is een verspilling van ruimte. Dit was echter wel een vereiste op de Hyllievångschool en daarom hebben we speciale ‘teamruimtes’ toegevoegd aan de open ruimtes." 

Het belang van geluid en licht

Open ruimtes brengen een grote akoestische uitdaging met zich mee. Bovendien dragen de grote glasoppervlakken op de Hyllievångschool niet bij aan een goede akoestiek.

“Het is belangrijk om een gevoel van transparantie en een prettige omgeving te hebben waar iedereen elkaar kan zien. Tegelijkertijd is een goede geluidsomgeving cruciaal”, legt Stefan uit.

“Een akoestisch plafond is niet voldoende, er zijn ook wandabsorbers nodig. En de plafonds moeten de juiste geluiddemping hebben met de correcte afstand tussen het plafond en de draagbalken.”

Het ontwerp van de open ruimtes draagt ook bij aan de geluiddemping. Er zijn hier weinig rechte wanden. De kleine groepsruimtes breken de ruimte en worden gedeeltelijk afgeschermd door een keukenblok.

“Ik denk dat er nog meer gebruik gemaakt moet worden van schermen, zowel voor de akoestiek als voor een flexibelere indeling van de ruimte”, zegt Stefan.

Betrek management en leerkrachten er bij

Hoe moeten activiteitsgestuurde ILE’s worden geïntroduceerd in omgevingen waarin het traditionele klaslokaalconcept nog steeds diep geworteld is? Bodil Bøjer, onderzoeker aan de Royal Danish Academy of Fine Arts, School of Architecture (KADK) in Kopenhagen, onderzoekt momenteel ILE’s en de manier waarop de fysieke omgeving het leerproces kan ondersteunen. Ze is ervan overtuigd dat een specifiek design niet de belangrijkste succesfactor is. De belangrijkste succesfactor is het betrekken van het management en de leerkrachten bij de ontwerpfase.

“Leerkrachten zijn zo gewend aan klaslokalen. Je kunt niet zomaar nieuwe gebouwen creëren of gaan verbouwen en verwachten dat alles automatisch werkt. Een cultuuromslag moet geleidelijk aan plaatsvinden. De grootste uitdaging vormt de moed om te investeren in het ontwerpproces van scholen.”

Nieuwe rol leerkracht

Bodil benadrukt dat het voor leerkrachten van cruciaal belang is om vanaf het begin betrokken te worden bij het ontwerpproces. Daarnaast is het voor het management van de school en de consultants van belang om te luisteren naar de behoeften en visie van leerkrachten.

“De rol van de leerkracht gaat totaal veranderen. Er wordt overgestapt van leerkrachtgericht leren naar leerlinggericht leren. In een ILE is de leerkracht meer een facilitator.”

Het design van ILE’s is afhankelijk van de gebruikte lesmethode. Een gezamenlijk kenmerk is de mogelijkheid voor keuze van de leeromgeving op basis van de activiteit en de behoeften van de kinderen.

“Leerlingen kunnen voordeel hebben van de keuze van de beste leeromgeving voor hun behoeften. Traditionele klaslokalen hebben een uniforme inrichting met identieke tafels en stoelen.”

Bodil verwacht echter niet dat traditionele klaslokalen volledig uit scholen verdwijnen. “Scholen hebben altijd een ruimte nodig voor samenkomst en instructie.”Maar er komt steeds meer aandacht voor samenwerkend leren op scholen en het belang om hiervoor ruimtes beschikbaar te stellen. Er is ook een groeiende vraag naar andere informele leeromgevingen buiten de traditionele klaslokalen. Leerkrachten en leerlingen moeten kunnen kiezen waar, wanneer en met wie ze willen leren.

“Informele leeromgevingen spelen een belangrijke rol in deze overgangsfase. Ze bieden leerlingen de mogelijkheid meer verantwoordelijkheid te nemen, hun zelfvertrouwen te laten groeien en meer betrokken te zijn bij hun leerproces. Informele ruimtes zijn flexibeler en kunnen aan verschillende activiteiten worden aangepast”, zegt Bodil.

Tekst: Lars Wirtén  

Fotografie: Teddy Strandqvist